| تاریخ ارسال: 1402/4/7 |
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (پمفات) بیست و چهارمین نشست از سلسله گفت و گوهای انتقادی در باب علوم انسانی «ارغنون خرد» با حضور دکتر علیرضا احمدیان و دکتر سید محمدرضا امیری طهرانی با عنوان «خلأ رفتارشناسی اقتصادی در نظام حکمرانی» برگزار شد.
دکتر امیری طهرانی بین رفتارشناسی اقتصادی و اقتصاد رفتاری تمایز قایل شد و گفت: طی سال‌های اخیر اقتصاد رفتاری رواج یافته و چندین اقتصاددان برنده جایزه نوبل شدند. رفتارشناسی اقتصادی هدف کلی اقتصاد است؛ یعنی اقتصاد شامل همه مکاتب مختلفی که در آن هست به دنبال این است که رفتار اقتصادی را بشناسد به ویژه در اقتصاد خرد. بنابراین رفتارشناسی به طور عام هدف همه مکاتب اقتصادی است که داعیه مطالب علمی اقتصاد را دارند. اما تفاوتش با اقتصاد رفتاری این است که اقتصاد رفتاری متمرکز بر فرد است و از سوی دیگر به ابعاد روان شناسی فرد و نقشش در اقتصاد تأکید می‌کند. پس رویکردش مطالعه و استقرایی است و سعی می‌کند با مشاهده رفتار افراد اقتصاد را تببین کند
او ادامه داد: رفتارشناسی اقتصادی نیز برای اینکه نظرات اقتصادی را واقع گرایانه کند به مشاهده رفتار انسان از رویکرد روان شناسی می‌پردازد. اینجا مغز انسان را به عنوان پردازشگر اطلاعات می‌بیند و به همین دلیل ریاضی و اقتصاد در اقتصاد نئوکلاسیک رواج می‌یابد و در نتیجه از واقعیت فاصله می‌گیرد. اما رفتار شناسی اقتصادی می‌گوید رفتار انسان را بر اساس داده‌ها تحلیل می‌کند با اینکه نگاه همه مکاتب اقتصادی اعم از کلاسیک، نئو کلاسیک و ... به دنبال شناخت رفتار اقتصادی هستند و بحث میان رشته ای بودن اقتصاد مطرح است اما میزان این میان‌رشته‌ای بودن اقتصاد بستگی دارد. در نهایت اقتصاد میان‌رشته‌ای است.
دکتر امیری طهرانی در ادامه به نسبت رفتارشناسی اقتصادی و سرمایه داری پرداخت و گفت: سرمایه‌داری یک نظام اقتصادی سیاسی است که مبتنی بر یک ایدئولوژی و با هدف تغییر و تحول در شرایط موجود است. اگر هدف رفتارشناسی را شناخت رفتار بدانیم از جنس علم است و هدفش توضیح و شرح پیش بینی است. هر کدام از مکاتب برای شرح وضعیت موجود باید شناختی از آن داشته باشند و هر کدام از نظام‌های سیاسی باید وضعیت موجود را شناخته و استراتژی برای تغییر آن داشته باشند. از این منظر سرمایه داری و هر نظام دیگری می‌تواند از رفتارشناسی اقتصادی استفاده کند. پس این یک علم خاص نیست و می‌تواند مورد استفاده هر نظامی قرار گیرد.
او درباره کارکردهای جزئی رفتار شناسی اقتصادی بیان کرد: بحث حکمرانی و اینکه چه بهره‌ای می‌توان از رفتار شناسی اقتصادی برد باید بگویم حکمرانی باید شناختی از وضع موجود داشته باشد تا بعد به سمت مطلوب حرکت کند.
به گفته این مدرس دانشگاه، حکمرانی به عنوان یک شیوه، مبتنی بر یک فرایندی است که قاعده‌گذاری و قوانین‌گذاری کند. با این تعریف از حکمرانی ماهیت اصلی حکمرانی از جنس باید و نباید است و در صدد سیاست گذاری است و باید هنجارها را تعریف و به سوی نقطه مطلوب حرکت کند.
دکتر امیری طهرانی با اشاره به اینکه حکمرانی با بحث نظام اقتصادی و سیاسی ارتباط بیشتر دارد و باید ببینیم در سیاست گذاری اصیل‌ترین هدفمان در حکمرانی چیست عنوان کرد: آنچه برای حکمرانی با توجه به این ویژگی بیان می‌شود این است که هدفش باید مورد اجماع باشد. اصیل‌ترین هدف در این میان حقوق طبیعی و حقوق مادر است. این حقوق فطری و انسانی و حتی حقوق بشر عناوین دیگر این حقوق است و هر حکمرانی این مهمترین هدفش است.
او ادامه داد: ذیل این حقوق طبیعی و انسانی آنچنان که استاد مطهری می‌گویند می‌شود جزئیات را تعریف کرد. حقوق طبیعی شاید این طور تلقی شود و به حقوق بشر تقلیل یابد اما حقوق طبیعی اصلی‌ترین مفهومی است که حکمرانی به دنبال آن است.
او با اشاره به حقوق طبعی و وضعی گفت: حقوق طبعی برای انسان به ما هو انسان تعریف می‌شود و مرجعی نه آن را اعطا می‌کند و نه می‌گیرد این در مقابل حقوق وضعی است که مراجعی می‌تواند آن را وضع کند و بگیرد. این حقوق طبعی در اندیشه خواجه نصیر، فارابی و ... جریان دارد و به فیلسوفان معاصر از جمله علامه طباطبایی و مطهری می‌رسد و از آن با عنوان حقوق فطری یاد می‌کنند. این مبنای حکمرانی است.
به گفته این مدرس دانشگاه، تحت عنوان حقوق طبیعی، شما حقوق طبیعی اقتصادی دارید یعنی تامین مسکن، خوراک، بهداشت و آنچه به حیات انسان مربوط است. این نه تنها به لحاظ حقوقی قابل دفاع است حتی در تاریخ اقتصاد هم وجود داشته است.
او با بیان اینکه اقتصاد به معنای عامش که همه دوره تاریخی را پوشش می‌دهد هدفش تامین نیازهای معیشتی مردم بوده است و این تعریف کلی از اقتصاد و حقوق طبیعی اقتصادی مردم است عنوان کرد: بنابراین در طول تایخ هدف کلیه جوامع تامین حقوق فطری است و وجهی است که می‌توان تحت آن عنوان سایر عناصر را تعریف کرد.
او درباره رفتارشناسی اقتصادی در عرصه فرهنگی هم توضیح داد: به فرض اینکه ما از این علوم استفاده کنیم سؤال این است که ما در چه جهتی از این‌ها استفاده می‌کنیم؟ حکمرانی یک هدفی را برای خودش تصویر می‌کند و از ابزارها برای رسیدن به آن استفاده می‌کند بنابراین با وجود همه نارسایی ما هنوز این مسئله را حل نکردیم که ما در حکمرانی خود حقوق طبیعی را تعریف نکردیم تا
از ابزارها برای رسیدن به آن استفاده کنیم. بنابراین در حکمرانی هدف گذاری درستی صورت نگرفته که بعد بر اساس آن سیاست گذاری شده و از ابزارها بهره بگیریم.
دکتر امیری طهرانی در ادامه با بیان اینکه ما باید ابتدا اهداف خود را تعریف کرده و بعد به لحاظ زمانی تقدم و تاخر آن را مشخص کنیم عنوان کرد: تا معیشت مردم تامین نشود شما به اهداف فرهنگی، معنوی و عبادی نمی رسید پس دوگانه اخلاق و اقتصاد بی معناست. اقتصاد وسیله ای برای فرهنگ و اخلاق است. اگر به لحاظ حکمرانی نگاه کنیم هدف هر حکمرانی باید تامین معاش مردم باشد بدین لحاظ که این وسیله برای تحقق حکمرانی عالی است و تا این فراهم نشود ما در تحقق اهداف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... موفق نمی شویم. ما داریم برای انسان‌های زنده حکمرانی می‌کنیم نه مرده انسان برای اینکه زنده باشد باید معاشش تامین باشد.
او در ادامه گفت: البته افرادی هستند که سبک زندگی خاصی را برای خود تعریف کردند اما ما از نگاه حکمران می‌بینیم. از سوی دیگر بحث اختیار است که افراد فقر را اختیار می‌کنند اما پیامبر و حضرت علی فقر را برای جامعه نمی پسندند. پس اگر از نگاه حکمران ببینیم ما نمی توانیم در حق معاش مردم درنگ کنیم.
او با اشاره به حکمرانی اقتصادی فعلی گفت: نقد من بر اساس حقوق طبیعی و فطری انسان‌هاست. وضعیت اقتصادی کشور را همه می‌دانیم اما آنچه مهم است این است که رویکرد حکمرانی اقتصادی به چه سویی است. متاسفانه این هدف گذاری به صورت روشن برای حکمرانی تعریف نشده و در سیاست گذاری مد نظر نیست. مثلا بحث خودروسازی در کشور را ببینید اگر نگاه این باشد که تامین معاش مردم مد نظر است عموم مردم چه خودرویی می‌خواهند؟ اما خودروسازی ما را ببینید خودروهای کوچک مورد نیاز مردم حذف شده و خودروهای شاسی بلند را بیشتر می‌کنند. این نشان می‌دهد حکمران هیچ سیاستگذاری در این باره ندارد.
او با اشاره به رشد علوم شناختی و تاثیرش روی روان شناسی اقتصادی گفت: رفتارشناسی اقتصادی با روان شناسی اجتماعی متفاوت است و امروزه پژوهش‌های زیادی با عنوان بازارشناسی عصبی انجام می‌شود که از رفتارشناسی فردی، عمومی و ... کمک می‌کند. رفتار شناسی به قدر پیچیده است که رفتارشناسی اقتصادی به تنهایی قادر به شرح نیست و این یک مولکول بزرگی است که از روان شناسی اجتماعی، جامعه شناسی رفتاری، اقتصاد، بازرگانی و تجارت، هیجان شناسی و ... نشات می‌گیرد و در نهایت روی روان شناسی بازاریابی و تبلیغات می‌رسد. ما پدیده ای مانند پاساژ درمانی و خرید درمانی داریم که می‌شود روی آن کار کرد.
او ادامه داد: رفتار شناسی اقتصادی یک علم است که می‌تواند در خدمت نظام اسلامی باشد یا نظام اقتصادی غربی و مصرف‌گرا و تحمیل‌گر. نگاه ما این است که کشور ما باید مانند سایر کشورها که درباره رفتار شناسی اقتصادی کار می‌کنند و آن را در حوزه صادرات و رفتارسنجی در این باره و ... به کار می‌گیرند از این علم استفاده کنیم. به عبارت دیگر این سواد اقتصاد رفتاری و روان شناسی اقتصادی دانشی است که ما هم باید داشته باشیم و آن را در سیطره غربی‌ها نبینیم. اما اگر می‌خواهیم بازیگردان اقتصادی باشیم باید در زمان، کمبود منابع و ... در این زمینه تدبیر کنیم.
احمدیان گفت: گاهی ما فرش‌هایی را بافتیم و به مقصد یک کشور فرستادیم اما از الگوریتم‌های رفتاری جامعه مقصد خبر نداشتیم و به همین دلیل از آن طرح‌ها استقبال نشده و موفق نبودیم. اگر ما به رفتارشناسی اقتصادی مسلط شویم می‌توانیم در نظام تعلیم و تربیت متفاوت عمل کنیم و نظامات آموزشی را تدوین کنیم که نیاز بازار است. پس این یک موضوع کاربردی است و یکی از منافع رفتار شناسی اقتصادی این است که در زمانی که ما در بالاترین و گران ترین دوران فرایند تولید هستیم ضرر نبینیم و رفتارهایمان را هدفمند کنیم.
به گفته این مدرس دانشگاه اگر بخواهیم رفتار اقتصادی را در موضوعاتی مانند رفاه، امنیت اجتماعی و ... ببینیم می‌شود این مفاهیم را نیز تحلیل کرد. روانشناسی اقتصادی از منظر مطالبات شهروندی اقتصادی قابل بررسی است اگر حکمرانان روی مولفه‌های مورد توجه مردم کار کنند این می‌تواند موجب رضایت بیشتر شهروندان شود. چون این گونه قوانین و ساختارها بر اساس رفتارشناسی تدوین می‌شوند. این علم رفتارشناسی اقتصادی باعث می‌شود ما مبتنی برداده‌ها و تحلیل‌ها حرکت کنیم.
او با بیان اینکه رفتارشناسی اقتصادی یکسری پیامدها دارد و اگر بتوانیم رفتارشناسی کنیم می‌توانیم آسیب شناسی کرده و به حل مسئله نزدیک شویم و در نهایت راه حل‌های بهتر و اثر بخش ارائه کنیم عنوان کرد: در کشور ما یکی از آسیب‌های ما این است که از فرهنگ تلاش و کوشش فاصله گرفتیم و این می‌شود به عنوان یک هدف در رفتارشناسی اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد که نسل جوان چگونه بیشتر تلاش کنند و به بهره‌وری اقتصادی برسیم.
او افزود: بهره وری اقتصادی جامعه از طریق بهره وری ذهنی و فکری اشخاص آن تامین می‌شود. در جامعه ای که بیماری‌های روان شناختی و یا مصرف گرایی وجود دارد نمی توان جامعه بهره وری شد.
دکتر احمدیان متدلوژی رفتار شناسی اقتصادی را شرح داد و بیان کرد: یکی از بزرگترین کارکردهای هوش مصنوعی روی رفتار شناسی اقتصادی است. امروز متدلوژی که سیطره رفتارشناسی اقتصادی دارد روی دیجیتال مارکتینگ و تعامل رفتار سایبری و کنشی مخاطبان است. الان هوش مصنوعی می‌تواند بگوید چه رنگی بیشترین طرفدار دارد. یکی از بخش‌هایی که خیلی در فضای مجازی تاکید می‌شود استفاده از هوش مصنوعی برای رفتار شناسی اقتصادی است ساده لوحانه است که فکر کنیم این سرورهای بزرگ جستجو بدون توجه به کنش اقتصادی اداره می‌شوند.
او ادامه داد: در کشورهای غربی روی این موضوعات هزینه می‌شود و این طور نیست که یک پلتفرم عظیم در خدمت رفتارشناسی اقتصادی نباشد. در چین مرکز رفتارشناسی اقتصادی دارند و در جوامع مقصد از قبل تولد تا مرگ بازار را رصد کرده و برای آن محصول تولید می‌کنند. ما در ایران رصد خانه ای برای رفتارشناسی اقتصادی و تولید محصول نداریم . امروز چون منابع محدود و هزینه‌های حمل نقل و تولید بسیار بالاست؛ بنابراین رفتارشناسی اقتصادی بسیار مهم است و باید بر اساس آن حرکت کنیم تا کنش‌های اقتصادی مان نقطه به نقطه باشد.
او در پاسخ به اینکه چه قدر در حکمرانی اقتصادی به رفتار شناسی اقتصادی توجه کردیم گفت: حکمران به طور متوازن در معیشت، تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش و توسعه راهبردی و امنیتی باید حرکت کند اما یکی از ابعاد و ساختارهای اصلی حکمرانی بحث معیشت و امنیت اقتصادی و شغلی است. البته هسته راهبردی آن معیشت و اقتصاد است که باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر خود تنظیمی اگرچه وجود دارد اما نقش حاکمیت مهم است.
دکتر احمدیان بیان کرد: در مدل‌های غیر دینی موضوع معیشت بسیار راهبردی است و اساسا وارد موضوعات ایدئولوژیک نمی‌شود اما حکمرانی در کشورهای اسلامی باید روی این ابعاد تاکید کند. در رفتار شناسی دینی همه انبیا قبل از اینکه پیامبر باشند یک کسب و کار شغلی داشتند.
این مدرس دانشگاه گفت: ما نیاز به ترمیم مدل‌های حکمرانی در بازار داریم و باید بر این اساس به طور مثال از طریق حکمرانی وزارت بازرگانی کنترل داشته باشیم یا از طریق تشکل‌ها تجارت و بازرگانی را کنترل کنیم.
دفعات مشاهده: 302 بار |
دفعات چاپ: 60 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر
